Communicatie

Een paar maanden geleden hadden partner C. en ik een leuk gesprek over communicatie. Dat kwam zo: om de hoek staat een klooster, en het was ons opgevallen dat de parochianen bij de communie niet drinken, tegen Jezus’ eigen opdracht in: ‘Dit is de beker ter mijn gedachtenis, drink hieruit’. Een korte zoektocht op Google gaf de verklaring: de hostie en de wijn zijn allebei voldoende om te ‘communiceren’ met Christus. Het zou dus dubbelop zijn om beide aan de parochianen voor te zetten.

Deze betekenis van het woord ‘communicatie’ was ons vreemd. Communiceren met Christus door het eten van een hostie of het drinken van de miswijn? We kennen verbale communicatie, non-verbale (maar wel zicht- of voelbare), goede en slechte, publieke en privécommunicatie. Maar deze vorm is nieuw. Vandaar vroegen we ons af: wat betekent communicatie eigenlijk?

Communicatie als verbinding

Als uitgangspunt nemen we de woordenboekbetekenis: ‘overdracht of uitwisseling van informatie; verbinding, verkeer’.

Volgens mij kunnen we het woord dan op twee afzonderlijke manieren opvatten. Aan de ene kant is er een kille, onpersoonlijke betekenis: informatie gaat van A naar B. De andere betekenis is warmer en doelt op de ervaring van contact. Dat is het gevoel dat je krijgt bij een prettig gesprek, niet vanwege de feitelijke inhoud, maar vanwege het gesprek zelf. De ervaring van contact leidt tot een gevoel van verbinding, en dat gevoel blijft hangen. Bij communie gaat het duidelijk om de ervaring: de communicatie is het meemaken van ‘de gemeenschap met het bloed van Christus’. Deze ‘warme’ betekenis is in de rest van dit stukje ook steeds wat ik bedoel met ‘communicatie’.

Drie daden van verbinding

Wanneer communiceren we echt met anderen? Hoe kunnen we vaker communiceren? Ik heb wat ervaringen met prettig en onprettig contact onder de loep genomen, en vond drie daden die noodzakelijk lijken voor de ervaring van verbinding. Ik durf niet te stellen dat met deze ingrediënten alle contact ook ‘warme communicatie’ is, maar wel dat ieder verbindend contact, hoe vluchtig ook, gekenmerkt wordt door deze drie daden. Tijdens prettige gesprekken, merkte ik, deed ik ze. Bovendien had ik de indruk dat de ander hetzelfde deed. De drie daden van verbinding zijn:

Erkennen is het besef dat de ander er is en anders is dan jij. De ander heeft een ander lijf met een andere geschiedenis, voelt andere dingen, denkt andere dingen en handelt anders.

Je hoeft je alleen maar voor te stellen dat je praat met iemand die vooral bezig is met het verspreiden van zichzelf, z’n ideeën of humor, om te zien hoe belangrijk erkenning is voor een gevoel van contact.

Waarderen is een gevoel van goedkeuring. De ander is, de ander is de ander, en dat is goed. Als je wel erkend wordt maar niet gewaardeerd, is een gevoel van verbinding ver te zoeken. Andersom moet je zelf ook je gesprekspartner waarderen om verbinding te kunnen ervaren.

Wanneer het niet vanzelf gaat, vraagt waarderen meer mentale inspanning dan erkennen. Wie een ander wíl erkennen, gaat bijna vanzelf over op de daad van erkenning. Waardering is een gevoelsmatig oordeel en volgt de gedachte niet automatisch. In moeilijke gevallen is waardering voor een individu alleen mogelijk door waardering voor de principes waar de persoon uiting aan geeft. Je kunt bijvoorbeeld iemand waarderen omdat die werkt aan een ‘mooiere wereld’, zelfs als je volkomen andere ideeën hebt over die mooiere wereld.

De derde pijler van verbinding is versmelten, of inleven. Hier gaat het om identificatie: de ander kunnen zien als jezelf. Als je de ander ziet genieten, geniet je mee. Als de ander lijdt, lijd je mee.

Wat als een daad ontbreekt?

Als een van de partijen tijdens een samenzijn een van de daden verwaarloost, dan komt de verbinding niet goed tot stand: erkennen en waarderen twee gesprekspartners elkaar zonder te versmelten, dan is het contact vriendelijk maar afstandelijk. Wie juist totaal versmelt maar niet doordrongen is van het anders-zijn van een ander, loopt het risico de ander te idealiseren en voornamelijk het ‘groenere gras’ te zien. Of de waardering die de ander wordt toegedacht, kan in feite vermomde zelfwaardering zijn. Het is pijnlijk wanneer dit wordt opgemerkt. Tot slot is waardering een noodzakelijke voorwaarde voor versmelting. De drie daden zijn dus alle drie noodzakelijk voor verbinding.

De drie daden geven geluk

Het uitvoeren van elk van de drie daden geeft me een prettig gevoel. Erkennen zet me met beide benen op de grond: ieder mens heeft eigen individualiteit, zowel van binnen als van buiten. Om te erkennen moet ik loslaten dat de wereld om mij draait, ik hoef me tegen niemand te verdedigen. Dit loslaten is een fijn gevoel.

Waarderen maakt me blij over een persoon, en daarmee in potentie over veel meer mensen. De gerichte tevredenheid van waarderen is een prettige sensatie.

Versmelten maakt mijn wereld groter. Ik ontkom aan de beperktheid van het eigen ik en zie de wereld zoals ik denk dat een ander haar ziet. Dat anderen hier ook geluk aan ontlenen is duidelijk: romans en films bestaan louter dankzij het geluk dat we ervaren wanneer we loskomen van onze eigen gevoelens en deelnemen aan een ander, of juist wanneer we terugkeren in ons eigen lijf en ons daarmee gelukkig prijzen.

Tot nu toe is het me niet gelukt om deze gevoelens te verklaren vanuit eerdere ervaringen en opvoeding. Ze zouden wel eens ‘ingebakken’ kunnen zijn.

Hoewel we de daden van communicatie niet altijd vanzelf uitvoeren, en er soms veel moeite voor moeten doen, levert het geluk op wanneer het lukt. Om nog maar te zwijgen van het geluk van verbindende communicatie zelf, die daardoor mogelijk wordt.

Zelf-verbinding

Tot slot wil ik nog wat zeggen over een specifieke variant van communicatie, namelijk interne communicatie. Toen ik de drie daden van verbinding ontdekte, zag ik dat ze vaak ontbreken bij communicatie in mezelf. Dat wat ik ‘ik’ noem, bestaat namelijk uit veel verschillende delen, en al die delen hebben verschillende ideeën en wensen. Een complexe machine werkt alleen goed wanneer het contact tussen de verschillende onderdelen probleemloos verloopt. Mijn bewustzijn functioneert beter wanneer haar onderdelen regelmatig en vriendelijk communiceren. Het is heilzaam om alle gedachten en gevoelens te erkennen, te waarderen en er tijdelijk mee te versmelten, hoe vreemd ze soms ook zijn. Dit verbindend intern contact ontstaat niet vanzelf, dit vraagt oefening. Maar zowel externe als interne communicatie is, in de warme betekenis, de moeite van het oefenen zeker waard.

Zoals C. en ik uiteindelijk begrepen, doet de hostie de parochiaan communiceren met Christus. Laat mijn dagelijks brood een aansporing zijn om te communiceren met mezelf en de mensen om mij heen.